కార్తీక మాసంలోని శుక్ల పక్షం రెండవ రోజున చిత్రగుప్తుని పూజిస్తారు. ఈ రోజున పెన్ను-పుస్తకాలకు కూడా పూజిస్తారు. పుస్తకాలను, పెన్నును పూజించకుండా చిత్రగుప్తుడు నీరు త్రాగడు. పురాణాల ప్రకారం, ప్రళయం తర్వాత, సర్వోన్నతుడైన బ్రహ్మ సృష్టి పనిని ప్రారంభించాడు. మానవులతో సహా ఇతర జీవులు ఉద్భవించాయి. యమధర్మరాజు కర్మ ఫలాల ఏర్పాటు, సత్కర్మల ఫలితంగా పుణ్యం, అశుభ కర్మల ఫలితంగా పాపంలో పాలుపంచుకునే వ్యవస్థను చేపట్టాడు.
యమధర్మరాజు ఈ లెక్కను పూర్తిగా నిర్వహించగలడు. అలా సృష్టి వ్యవస్థ సజావుగా కొనసాగింది. క్రమంగా జనాభా పెరిగింది, వంశావళి విస్తరించింది, మానవ శరీరాల సంఖ్యను లెక్కించడం కష్టంగా అనిపించింది, పాపాలు మరియు పుణ్యాలను లెక్కించడం కష్టంగా మారింది. యమధర్మరాజు దిగ్భ్రాంతితో పరమపిత బ్రహ్మ పాదాల వద్దకు చేరుకుని, "నాకు సహాయకుడు కావాలి, నాకు పని అధిపతి కావాలి" అని వేడుకున్నాడు.
యముని ప్రార్థనతో బ్రహ్మ ధ్యాన నిమగ్నుడయ్యాడు, తపస్సు ప్రారంభించాడు, వేయి సంవత్సరాలు గడిచాయి. శరీరం కంపించింది, శుద్ధ చైతన్యం బ్రహ్మ శరీరం ఊగిసలాడింది. బ్రహ్మం శరీరం నుండి తేజోవంతంగా, దివ్యంగా, స్థూలంగా, పువ్వులా తెల్లగా, శంఖం వంటి కంఠంగా కనిపించింది. తామరపువ్వుల్లాంటి కళ్లు ఆకర్షణీయంగా పీతాంబర చారలతో కూడిన శరీరాకృతి, విద్యుచ్ఛక్తితో సమానంగా కొత్త మూర్తి ఉద్భవించాడు. బ్రహ్మ పాదాలకు నమస్కరించాడు. తన ప్రతిరూపం లాంటి వ్యక్తిని చేయి పైకెత్తి ఆశీర్వదించాడు బ్రహ్మ.
ఆ వ్యక్తి బ్రహ్మతో చేతులెత్తి నమస్కరిస్తూ మర్యాదగా ఇలా అన్నాడు, ‘‘నాన్నా! దయచేసి నా పేరు, వర్ణం, కులం, వృత్తిని తెలియజేయండి''. దానికి బ్రహ్మదేవుడు ఇలా సమాధానమిచ్చాడు, 'మీరు నా మనస్సులో రహస్యంగా నివసించేవారు, కాబట్టి మీ పేరు చిత్రగుప్తుడు. నీవు నా దేహంలో స్థితుడవై ఉన్నావు లేదా అందరి దేహం నుండి సమదృష్టితో సాక్షిగా ఉండేవాడు నీలో కూడా ఉన్నాడు. మీరు మతం, అధర్మం యొక్క ఆలోచనను క్రమబద్ధీకరించడం ద్వారా మానవజాతి ఉనికిని రక్షిస్తారు.
మీరు మీ చదువుల ద్వారా కీర్తిని పొందుతారు, కాబట్టి మీ నివాస స్థలం చదవడం- వ్రాయడం, భూలోకంలో మీ నివాసం అవంతిపురి. కనుక మానవ లోకంలో ఎవరెవరు పుణ్య కర్మలు చేస్తారో ఎవరెవరు పాప కర్మలకు పాల్పడతారో వారందరి వివరాలు నీ వద్ద నిక్షిప్తం. వాటిని అనుసరించి జీవుడికి కర్మ నిర్ణయించబడుతుందని సెలవిచ్చాడు. అలా చిత్రగుప్తుడు లోక కళ్యాణం కోసం భూలోకంలో నివాసం ఏర్పరుచుకుని నిత్యం గమనిస్తుంటాడట.
